मेची–महाकाली जनजागरण–०६६ र यसले उठाएका प्रश्नहरु–२

उदय राई
मेची–महाकाली जनजागरण अभियानले खाली बाह्य राजनीतिक प्रश्नलाई मात्र उठाएन, यसले आन्तरिक पार्टी जीवनका कयौ पक्षलाई पनि उठाएको छ । यसबारे हामी सबै पार्टी पंक्तिका कामरेडहरुले पनि बुझ्न र यो प्रश्नको हल खोज्न लाग्नु पर्ने सवाल पनि उठाएको छ ।
१) पार्टीलाई बुझ्ने सवालः– पार्टी भनेको दार्शनिक मुल्य–मान्यता बोकेको सांगठनिक प्रयास हो । पार्टीको गठन, विघटन र अन्तत निषेध सामाज विकासको चरण, आधार र अवधिमा चेतनशिल मानिसहरुको क्रियाकलापबाट हुने गर्दछ । यसो हुनाले यो मानिसहरुको क्रिया र प्रतिक्रियाको आधारबाट जन्मिएको एउटा निश्चित अवस्थासम्मको प्रक्रिया पनि हो । यसको अर्थ यसको जन्म एउट प्रक्रियाबाट भएको हुन्छ भने विघटन र निषेध पनि एउटा निश्चित प्रक्रियाबाटै हुन्छ । त्यसो हुनाले पार्टी निश्चित उद्देश्यको प्राप्तिको लागि हो, संघर्ष र अग्रगामी रुपान्तरणको लागि हो । समाजको अन्तरविरोधबाट जन्मिएको अन्तरविरोधीय संगम हो, सहयात्रा र संघर्ष पनि हो । त्यसैले समाजमा नसुल्झिएका तर सुल्झिनु पर्ने विषयलाई शसक्तता र गतिशिलता दिनको लागि संगठित प्रयास हो ।
२) पार्टी निर्माणका दुई मान्यताहरुः– पार्टी निर्माणका दुई आधारभुत मुल्यमान्यताहरु समाज विकासमा निर्माण भएर आए, एउटा, कृतिम भेदभाव, अन्याय, असमानता, दमन, वर्गीय उत्पीडनलाई प्राकृतिक मानी निरन्तरता दिनु ठिक हो भन्ने आधार र दोस्रो, समाजका अन्तरविरोधलाई गतिशिल प्रगतिवाद वा समाजवाद निर्माणको साधन मानि कुनै पनि खाले कृतिम उत्पीडनलाई निरन्तरता दिनु गलत मान्ने आधारबाट पार्टी गठन, पुनर्गठन, विघठन र क्रियात्मकता दिनुपर्छ भन्ने आधार । पार्टी मात्र होईन, राज्यभित्र संचालित हरेक संघ÷संस्था र विनिमयका पद्दति र मुल्यमान्यता पनि त्यी आधारभन्दा टाढा रहेर संचालित र अनुबन्धित हुदैन । समाजमा वर्गहरुको विद्यमानता रहुन्जेल हामी र हाम्रा उठबस, गतिविधि, पक्षपोषणता, संघर्ष र सहकार्य यि दुई आधारबाटै भइरहेका हुन्छन् । त्यसैले सबैभन्दा पहिले हामीले व्यक्तिको आगमन, बहिर्गमन र पक्षपोषणताको सवाललाई यस आधारमा हेर्ने वित्तिकै एउटा व्यक्ति र हाम्रो अस्तित्व कहा“नेर र किन रहेको छ भन्ने कुरा सजिलै बुझ्न सक्छौ र बुझ्नु पर्छ ।
३) पार्टी निर्माणमा निरन्तर ध्यान दिनुपर्ने पक्षहरुः– पार्टी निर्माण वर्गीय आधार र वर्गसंघर्षकै निरन्तरताबाट भएको हुन्छ । यसो भएकोले निर्माण र त्यसको सशक्तताको विषयमा चर्चा गर्दा विद्यमान समाजको वर्ग स्थिति अनुसार हाम्रा क्रियाकलाप र गतिविधिको स्थिति र स्तर कहा“ छ भन्ने कुराको उत्तर खोज्नै पर्दछ । यसो गरिएन भने हाम्रा गतिविधि र क्रियाकलाप या त दक्षिणपन्थी या त उग्रवामपन्थी अराजकतावाद, यथास्थितिवाद वा वामपन्थी लफ्फाजी हुनेछ । यसो हु“दा कम्युनिस्ट पार्टीको निर्माण र यसलाई सामाजिक क्रन्तिको वाहक बनाउदा बाह्य र भित्री अन्तरबस्तुबारे हामी सबैमा राम्रो जानकारी हुन आवश्यक छ ।
क) बाह्य पक्षः– सामाजिक सभ्यताको परिस्थिति र विद्यमान राजनीतिक पार्टीको क्रियाशिलता कस्तो छ र उक्त परिस्थितिमा कसरी तत्कालिन अन्तरविरोधलाई संबोधन गर्न खोजिएको छ र त्यस्तो अन्तरविरोधमा अन्तराष्ट्रिय शक्तिकेन्द्रहरुको सम्बन्ध र उपस्थिति कस्तो छ भन्ने कुरा बाह्य पक्ष हुन्, लाई ऐतिहासिक भौतिकवादी ढंगबाट विश्लेषण गर्न सक्नु पर्छ । यो पक्षको सहि विश्लेषणको अभावमा हाम्रा योजना, आवश्यकतालाई पछ्याउने सामथ्र्यता, सहकार्यको अभियान, आवश्यकताको कार्यान्वयन, गौण र प्रमुख अन्तरविरोधको अन्तरबस्तु र त्यस अनुसारको योजना, विभिन्न शक्तिकेन्द्रका व्यवहारका केन्द्रीय गतिशलता, क्रान्तिको मोडल बारेमा अन्योलता, हाम्रा गतिविधिलाई सहि दिशामा केन्द्रीत गर्ने प्रश्नमा समस्या आउने छ ।
ख) आन्तरिक पक्षः– पार्टी अनुशासित, मिलिटेन्ट, क्रान्तिकारी र जनवादको ठीक प्रयोग गर्नसक्ने बनाउने भनेको पार्टी निर्माणको भित्री पक्ष हो । यो कुरा पार्टी निर्माणको केन्द्रीय प्रश्न पनि हो । यो पक्षसंंग अन्तरसम्बन्धित मुलत चार सवालहरु, १) क्रान्तिकारी सिद्धान्त, २) क्रान्तिकारी संगठन, ३) क्रान्तिकारी सेना निर्माण र, ४) क्रान्तिकारी सत्ता निर्माणको मुद्धालाई कसरी व्यवस्थिति गर्ने भन्ने सवाल अत्यन्त ज्वलन्त मुद्धा हो । यसलाई व्यवस्थित गर्न सक्नु र नसक्नुमा क्रान्तिकारी पार्टी निर्माणको प्रश्न जोडिएको हुन्छ । माथि उल्लेखित तीन पक्षहरुको सशक्तता र दखलतामा क्रान्तिकारी सत्ता वा पार्टी निर्माण भएर जान्छ । यस्तो प्रकारको पार्टीको उपस्थितिले मात्र विद्यमान सामाजिक अन्तरविरोधका पक्षलाई क्रान्तिकारी रुपान्तरणको दिशामा लैजान सक्छ । यसको अर्थ बस्तुगत पक्षलाई समायोजन गर्नसक्ने शक्ति बनाउन सचेत क्रियाशिलता वा मनोगत पक्ष उत्तिकै महत्वपूर्ण बन्न जान्छ । त्यसकारण पार्टीको आन्तरिक पक्ष सबल हुने वा नहुने प्रश्नले क्रान्तिको निर्णायक कारक बन्दछ । यो आधारमा बनेको कम्युनिस्ट पार्टीले नै रणनीति र कार्यनीतिको अन्तरसम्बन्धलाई सहि तरिकाले परिचालन गर्न सक्छ । यसो हुन नसकेमा पार्टी हुनु र नहुनुले केहि फरक पर्न सक्दैन ।
तयसैले स्थितिको ठीक आ“कलन र विश्लेषण गर्न सक्नु बाह्य पक्ष हो भने त्यसको गुणपक्षलाइृ रुपान्तरण गर्न सक्ने बनाउु र।ुनु आन्तरिक पक्ष हो ।
४) क्रान्तिकारी पार्टी निर्माणमा बाराम्बार देखा पर्ने समस्याहरुः– क्रान्तिकारी पार्टी निर्माण त्यतिखेर संभव छ जतिखेर त्यो पार्टी भिषण समस्याहरुको सामना गरेर अगाडि बढ्छ, नेतृत्व गर्दछ । यस्तो पार्टीले एकैसाथ विद्यमान समाजका सम्बन्धित सबै प्रकारका (साना वा ठूला) पक्षहरुलाई नेतृत्व गर्न सक्छ । यदि हामी त्यो प्रकारको चुनौतिलाई स्वीकार गर्दैनौ भने क्रान्तिको कुरा गर्दागर्दै पनि स्वतस्फुर्तवादको कामना गरिरहेका हु्नेछौ । यस्तो गतिविधिले अन्तत दक्षिणपन्थी विसर्जनवादलाई स्वागत गर्दछ । यसो ह“ुदा क्रान्तिकारी आन्दोलन संगसंगै देखा पर्ने क्रान्तिविरोधी प्रवृतिहरुलाई दृढताका साथ पराजित गर्न आवश्यक छ ।
क) अराजकवादी प्रवृतिः– यो यस्तो प्रवृति हो जसको पतन कुनै पनि प्रवृति र शक्तिमा रुपान्तरण हुन्छ । यो पार्टी जीवनको लागि अत्यन्त खतरनाक प्रवृति पनि हो । यो प्रवृति उग्रवापन्थी, दक्षिणपन्थी, लफ्फाजी र सैद्धान्तिक रुपमा नै विरोधी कित्तामा पनि रुपान्तरण हुनसक्छ । यस्तो प्रवृति यसै गरेर पतन हुन्छ भन्ने कुरा धेरै हदसम्म परिस्थितिले निर्धारण गरेर पनि लैजान सक्छ र यो प्रवृृति क्रान्तिकारी आन्दोलनको लागि खतरनाक पनि हुन्छ । यो प्रवृतिलाई जरादेखि नै उखेलेर फ्याक्न सक्नु पर्दछ ।
ख) दक्षिणपन्थी प्रवृतिः– यसको प्राराम्भिक रुप सुधारवाद हो । परिणामत आधारभुत मुल्यमान्यताबाट टाढा हु“दा पनि यो प्रवृतिले आफुलाई सहि बाटोमै भएको भ्रम दिन खोजिरहेको हुन्छ । यसको परिपक्क अवस्थमा मात्र यो पहिचान योग्य बन्दछ । अन्तमा मात्रै आधारभुत मुल्यमान्यताबाट सम्बन्ध विच्छेद गर्न पुग्दछ । यसलाई ठीक समयमा नै चिन्न सकिएन र पार्टी पंक्तिलाई यो प्रवृतिबाट समयमा नै जोगाउन सकिएन भने क्रान्तिकारी पार्टी निर्माणको प्रश्न जटिल बन्दछ ।
ग) उग्रवामपन्थी प्रवृतिः– सिद्धान्ततः उग्रवामपन्थी भड्काव दक्षिणपन्थी अवससरवादमा पतन हुन्छ । तर प्राराम्भिक अवस्थामा आमुल परिवर्तनको लागि यो प्रवृति सहयोगी पनि बन्ने हुन्छ । यसो हु“दा क्रान्तिकारी पार्टी निर्माणको अभियानमा क्रान्तिकारी पार्टी यस्ता कयौ प्रवृतिलाई परास्त गरि नेतृत्व गर्नसक्छ र गर्दै जान्छ । यो प्रवृतिलाई खाली नकारात्मक परिणाम जन्माउने अन्य प्रवृतिसंग मात्र तुलना गर्नु अत्यन्त अन्याय र गलत हुन्छ । यो प्रवृति हानीकारक मात्र नभएर क्रान्तिकारी आन्दोलनको सहायक पनि हु्न्छ भन्ने कुरालाई विर्सन हुदैन ।
घ) वामपन्थी लाफ्फाजीः– यस पवृतिले आफु सम्बन्धित सगठनलाई आफ्नो चौतारी बनाउने गर्दछ । न त यो प्रवृतिले आफु गर्दछ, न त अरुले गरेको कुरालाई क्रान्तिको लागि सहयोग गर्दछ, बरु यो क्रान्तिकारी आन्दोलनबाट क्रमश टाढिदै जाने दिशा समाउछ । यो प्रवृतिको पतन क्रान्तिकारी परिवर्तनको पक्षमा हुनेहुदैन ।
ङ) प्रतिक्रियावादी प्रवृतिः– जहा“ क्रिया हुन्छ, त्यहा“ प्रतिक्रिया हुन्छ । यो सार्वभौम नियम हो । क्रिया र प्रतिक्रिया कुन अवस्था, चरण र आधारबाट गुज्रिरहेको छ त्यो विश्लेषणको अर्को महत्वपूर्ण पाटो हो । प्रतिक्रियावादी प्रवृति मुलत दुई तरिकाबाट अस्तित्वमा रहन्छ, पहिलो, त्यो खुल्ला वा खुलेआम प्रतिक्रियाको दिशामा हुन्छ भने अर्को, सुशुप्त, नदेखिदो, भित्रभित्रै र अरुको अस्तित्वसंगसंगै बसेर आफ्नो अस्तित्वलाई बचाइरहेको हुन्छ । यसले विशेषत गुणात्मक परिवर्तनको बेलामा उसको केहि सकली स्वरहरु बाहिर निकाल्न थाल्छ, अथवा गुणात्मक परिवर्तनको पक्षलाई नजरअन्दाज गरेर बसेको हुन्छ । विशेषत खुल्ला प्रतिक्रियावादी प्रवृतिले आफुलाई हा“काहा“की प्रतिरोध, प्रतिवाद, आमुनेसामुने लडाईमा आफ्नो अस्तित्वको रक्षाको लडाई लड्दछ भने अर्को प्रवृतिले मन्द वीष झै काम गरिहरहेको हुन्छ । खुल्ला प्रतिक्रियावादी प्रवृति विरुद्धको लडाई र विक्षिप्त अवस्थामा रहने प्रतिक्रियावादी प्रवृति विरुद्धको लडाईलाई ठीक पहिचान गर्दै दुवै प्रवृतिलाई परास्त गर्ने ठीक योजना र कुशलता भएन भने क्रान्तिकारी हौ भन्ने प्रवृति पनि यथास्थितिवादी परिणामको गोलचक्करमा फसिरहेको हुन्छ । यो अवस्थामा पार्टीलाई जानबाट रोक्न र यो अवस्थालाई पराजित गर्न पार्टी पंक्ति त्यतिखेर सबल र सफल हुन्छ जतिखेर क्रान्तिकारी पार्टी निर्माणको आराम्भिक चरणदेखि गतिशिल चरणहरुमा नै लगातार मिहिन ध्यान पु¥याउन आवश्यक छ ।

अग्रगति साप्ताहिक, २०६६ पुष १६
अंक १८, वर्ष ४